اتحادیهی اروپا بهمنظور اطمینان از مدیریت و کنترل خطرها و احتمالهای آسیبزایی برای سلامتی و ایمنی انسان و محیطزیست که میتوانند در مرحلههای تولید، واردات و حتی استفاده از مواد شیمیایی بروز کنند، قانونی بانام ریچ (REACh)(1) تدوین کرده است. بر اساس این قانون تولیدکنندگان، واردکنندگان، مصرفکنندگان یا توزیعکنندگان مواد شیمیایی و پتروشیمیایی، مسؤول اطمینان یافتن از مطابقت مواد با الزامهای این قانون هستند. از ابتدای سال 2006 میلادی، پیشنویس مجموعه قانونهای جدید در این زمینه- در رابطه با محصولات تولیدی یا واردشده به کشورهای عضو اتحادیهی اروپا، مورد توافق تمامی کشورهای عضو این اتحادیه قرار گرفت و مقدمههای اجرایی شدن این قانون از ژوئن 2008 میلادی آغاز شد. ........................
باوجود نقش حیاتی علوم و دستاوردهای فناورانه در خلق تمدن جدید، خطرهای بسیاری از جانب محصولات و فرایندهای شیمیایی، سلامت انسان و محیطزیست را تهدید میکند. در سالهای اخیر همراه با گسترش روزافزون جمعیت، فناوری نیز رشد بسیاری یافته و تولید مواد جدید، بهویژه مواد شیمیایی، بهشدت اوج گرفته است، بهطوریکه سالانه نزدیک به هزاران نوع مادهی شیمیایی جدید وارد بازار میشود و درپی آن میزان چشمگیری پسماندهای خطرناک شیمیایی تولید میشود. درگذشتهی نهچندان دور، بخش زیادی از این پسماندها، بدون رعایت نکتههای ایمنی و زیستمحیطی در محیط رها میشدند. درحالحاضر مشخص شده اینگونه رهاسازیها و سایر دستکاریهای انسان در چرخهی محیطزیست در جهان، باعث عوارض زیانباری مانند تخریب لایهی ازون، گرم شدن تدریجی زمین، ایجاد گازهای گلخانهای، بارانهای اسیدی، بیابانزایی و... شده است. با توجه به اهمیت حفظ محیطزیست و تأمین سلامت انسانها، ایمنی صنعتی و ضرورت پرداختن به پژوهشهای مرتبط با کاهش خطرهای زیانبار صنایع، مؤلفههای اصلی توسعهی پایدار و موضوع روز و جدی تمامی کشورها شده است. توسعهی پایدار بهمعنی تلاش نسل فعلی برای تأمین نیازهای خود- بدون صدمه زدن به امکانات وسرمایهی نسلهای آتی- است. از طرفی به چنددلیل ازجمله گستردگی محیطزیست، ارتباطهای چندگانه، و پیچیدگی سازوکارهای تأخیریِ فرایندهای زیانآور زیستمحیطی؛ درک صحیح تأثیر آلودگیها در محیطزیست، بهراحتی امکانپذیر نیست ............................
قانون ریچ (REACh)(1) قانون ثبت، ارزیابی، صدور مجوز و محدودیتهای استفاده از مواد شیمیایی است که از ابتدای ژوئن 2007 میلادی در اتحادیهی اروپا بهمرحلهی اجرا درآمد. با توجه به قانون ریچ میزان هیدروکربنهای آروماتیک چند حلقهای (PAH)(2) که در روغنهای مورداستفاده در فرایند تولید لاستیک بهکار میرود، محدود میشود.
نکتههای قابلتأمل و تأثیرگذار بر توسعه نیافتن صادرات در صنعت تایر بسیارند و پیش از پرداختن به آنها پرسشهایی مطرحاند که پاسخ آنها در یافتن راهحلها بسیار مؤثرند، ازجمله پرسشهای زیر:- تراز تجاری صنعت تایر (توازن تأمین و تقاضا) درحالحاضر و در افق 1400 چگونه است؟- جایگاه صادرات در راهبرد شرکتهای تایرسازی داخلی چیست؟- اصلیترین مانعهای توسعهی صادرات در صنعت تایر ایران کدماند؟- و درنهایت اینکه پتانسیل صادراتی و بازارهای هدفِ صادرات صنعت تایر ایران کدماند؟ .........................
با افزایش خطرهای مواد شیمیایی بر محیطزیست و سلامت انسانها، کشورهای تولیدکننده و مصرفکنندهی این مواد بر آن شدند تا با وضع قانونهای مناسب، پیشگیریهای لازم را در جهت منع استفاده از مواد شیمیایی پرخطر انجام دهند. در صدر این برنامهها، اتحادیهی اروپا قانون ریچ (REACh) را بهعنوان اهرم منع واردات و تولید مواد شیمیایی زیانآور تصویب و به اجرا درآورد. این قانون طیف گستردهای از صنایع را در برمیگیرد؛ ازاینرو شناخت صحیح این قانون و محدودیتهای آن برای هر مصرفکننده و تولیدکنندهی مواد شیمیایی امری حیاتیست.
قانون ریچ که بهعنوان الزامآورترین قانون در اتحادیهی اروپا شناختهشده است، بهتدریج کل کشورهای دنیا را دربرخواهد گرفت، زیرا استفاده نکردن از مواد شیمیایی پرخطر، یک نیاز انکارناپذیر برای حفظ سلامت انسان و محیطزیست است. بر اساس این قانون که بهمرور درحال بهروزرسانیست، فهرستی از مواد شیمیایی پرخطر که ممنوع اعلام شده و همچنین فهرست مواد پرخطرِ بااهمیت بسیار بالا (SVHC) منتشرشده است. آژانس مواد شیمیایی اروپا (ECHA)که بازوی اجرای قانون ریچ در اتحادیهی اروپاست، این دو فهرست را در سایت خود بهاشتراک گذاشته است. این مواد طیف گستردهای از مواد شیمیایی را دربرمیگیرد که کالاها یا ترکیبهای دارای این مواد، مستلزم رعایت محدودیتهایی هستند. دراین بین شرکتهای پلاستیکسازی و لاستیکسازی، بهعنوان بزرگترین شرکتهای صنایع پاییندستی، بهشدت تحت تأثیر این قانون هستند. این شرکتها باید برخی از مواداولیهی خود را با مواداولیهی ایمن برای محیطزیست و سلامت انسان جایگزین کنند تا بتوانند مجوز واردات به اتحادیهی اروپا را داشته باشند.
در این مقاله سعی شده است با توجه به الزام قانون ریچ در کشورهای عضو اتحادیهی اروپا و قانونهای مشابه در سایر کشورها مانند ژاپن، چین و کرهی جنوبی و حضور برخی از خودروسازان فعالِ این کشورها در صنعت خودروسازی کشور، به بررسی تأثیر این قانون در صنعت خودروسازی ایران و پیرو آن، صنعت قطعهسازی کشور بپردازیم، و در ادامه احتمالهای مرتبط با پیادهسازی این قانون در ایران بررسی شده و در پایان پیشنهادهایی در این زمینه ارائه شده است.
در این مقاله ابتدا ارتباط میان ممنوعیتهای ریچ و محدودیتهایی که پیرو آن در صنعت تایر ایجاد میشود، شرح داده خواهد شد. پسازآن به نقش مؤثر انجمن تولیدکنندگان تایر و لاستیک اروپا (ETRMA)(1)، بهعنوان متولی بررسی انطباق تایرهای واردشده به اتحادیهی اروپا با قانون ریچ اشاره میشود. انجمن تولیدکنندگان تایر و لاستیک اروپا موظف است گزارش وضعیت انطباق تایرهای واردشده به کشورهای عضو اتحادیهی اروپا را بهطور منظم برای مسؤولان ریچ ارسال کند. قانون ریچ در کشورهای مختلف نیز با نام مشابه یا نامهای دیگر دیگر شناخته میشود که درعمل تمامی مواد ممنوع شده در این قانونها، مشابه قانون ریچ اتحادیهی اروپاست و این نشان از جامعیت این قانون و گستردگی انطباق با این الزام در کشورهای مختلف دارد. در پایان اثر قانون ریچ بر صنعت تایر ایران شرح داده خواهد شد و به این پرداخته خواهد شد که تایرسازان داخلی برای اینکه بتوانند سهمی از بازارهای صادراتی را داشته باشند و قدرت رقابت در عرصههای بینالمللی را داشته باشند، ناچار به تولید محصول در انطباق با الزامهای ریچ هستند.
نرمکنندهها که روغن فرایندی نیز نامیده میشوند، افزودنیهایی معمولاً با وزن مولکولی کم هستند. با استفاده از نرمکننده، علاوه بر بهبود پخش پُرکننده/ کاهش چگالی آمیزه و بهبود فرایندپذیری، ویژگیهای آمیزهی لاستیکی پختشده و درنتیجه، ویژگیهای پلیمرها و محصولات لاستیکی بهدستآمده، تحتتأثیر قرار میگیرند. نرمکنندههای موردمصرف در کائوچوها را میتوان به نرمکنندههای هیدروکربنی و نرمکنندههای غیرهیدروکربنی تقسیمبندی کرد. پرکاربردترین نوع روغنهای نفتی در صنایع تایر، روغنهای آروماتیک با درصد بالای ترکیبهای چند حلقهای هستند که به روغنهای پُرآروماتیک معروفاند. ترکیبهای آروماتیک چندحلقهای سرطانزا هستند و تهدیدی برای سلامت و محیطزیست محسوب میشوند. ازاینرو، بر اساس قانون ثبت، ارزیابی، صدور مجوز و محدودیتهای استفاده از مواد شیمیایی (REACh)(1) اتحادیهی اروپا، منع استفاده از این روغنها، بهویژه در آمیزهی رویهی تایر، از سال 2010 میلادی در کشورهای عضو اتحادیهی اروپا اجرایی شده است. ترکیبهای آروماتیکی موجود در RPO حاوی آروماتیکهای زیانآور است که معمولاً میزان این ترکیبهای زیانآور در این نوع روغن بیش از 20 درصد است. بر اساس استانداردهای محیطزیستی اروپا، میزان مجاز این ترکیبهای زیانآور باید به کمتر از 3 درصد برسد؛ بنابراین شرکتهای تولیدکنندهی تایر و مواد اولیهی مصرفی باید شرایط خود را برای رسیدن به این ویژگیها فراهم کنند.
پرکنندهها موادی با ذرههای بسیار کوچک هستند که به مواد گوناگون اضافه میشوند تا ویژگیهای آن را تغییر داده یا قیمت آن را کاهش دهند. یکی از پرکنندههای تقویتکنندهی بسیار مهم در صنعت لاستیکسازی، دوده است.ترکیب شیمیایی دوده و ساختمان و ذرههای دوده نقش بسزایی در تقویت ویژگیهای آمیزههای لاستیکی دارد. دوده معمولاً طی 5 فرایند مختلف تولید میشود که از میان آنها روش کورهای یا حرارتی دارای اهمیت بیشتریست. در فرایند تولید دوده، در اثر سوخت ناقص روغن، ترکیبهای بنزوپایرن بر روی سطح دوده باقی خواهد ماند که ازنظر میزان مجاز تعیینشده در قانون ریچ (REACh)(1)، باید مورداندازهگیری قرار گیرد.
در راستای تحقق و اجرای قانون ریچ (REACh)(1) که برای حفظ سلامت و محیطزیست تدوینشده است، سازمان یا آژانس مواد شیمیایی اروپا (ECHA)(2)، این قانون را تحتپوشش قرار داده و مرحلههای ثبت و ارزیابی و صدور مجوز و محدودیتهای مواد شیمیایی که به مقیاس یک تن یا بیشتر در سال در اتحادیهی اروپا تولید یا وارد میشود را کنترل میکند. ازاینرو تمامی تولیدکنندگان و واردکنندگان مواد شیمیایی و همچنین مواد تبدیلی ازجمله تایر، باید در جهت اجرای قانون ریچ و به کمترین حد رساندن سمی بودن مواد اولیهی مصرفی که باعنوان فهرست مواد با اهمیت بسیار بالا (SVHC)(3) توسط سازمان ECHA تهیه شده و موجود است، عمل کنند.
قیمت مواد مستقیم مصرفی، بیشترین سهم را از اجزای بهای تمامشدهی تایر بهخود اختصاص میدهد و تغییرهای بهای آن بهطورمستقیم بر رقابتپذیری تولیدهای یک برند اثر میگذارد. با توجه به اهمیت این موضوع، یادداشت حاضر، با تمرکز بر بررسی “تأثیر قانون ریچ (REACh)(1)، بر افزایش هزینهی مواد مستقیم مورداستفاده در تولید تایر رادیال سواری” تدوینشده است. در صنعت تایر نیز همانند صنایع دیگر قیمت مواداولیه، تأثیر مستقیمی روی قیمت تمامشدهی محصول نهایی دارد و نوسانها و تغییرهای بهای آن بر رقابتپذیری محصولات یک برند تأثیر میگذارد.
با توجه به اهمیت قانون ریچ (Reach)(1) و الزامی شدن اجرای این قانون از سال 2008 میلادی در اتحادیهی اروپا و همچنین با توجه به لزوم بررسی این قانونها و استانداردهای آن در ایران، آقای دکتر تقوایی- مدیرعامل شرکت مهندسی و تحقیقات صنایع لاستیک و عضو کمیتهی دائمی سیاستگذاری و ترویج قانونها و استانداردهای انجمن صنفی صنعت تایر ایران، پیشنهاد بررسی و تدوین استانداردهای مرتبط با قانون ریچ، و تشکیل یک کمیتهی فرعی با عنوان کمیتهی ریچ در زیرمجموعهی کمیتهی سیاستگذاری و ترویج قانونها و استانداردهای انجمن را به انجمن ارائه کرد. این پیشنهاد مورد تصویب هیأت مدیرهی انجمن صنفی صنعت تایر قرار گرفت و مقرر شد جلسههای این کمیته، بهصورت دائمی، در زیرگروه کمیتهی استاندارد انجمن برگزار شود. در ادامه شرح کوتاهی از فعالیتهای کمیتهی سیاستگذاری و ترویج استاندارد از زمان تشکیل تاکنون میآید.
شرکت مهندسی و تحقیقات صنایع لاستیک در راستای هدفهای آموزشی خود و درجهت ارتقای سطح آشنایی و مهارت کارکنان شرکتهای تایرسازی با قانونها و استانداردهای موجود در دنیا، دورهی یک روزهی “نگرشهای نوین در ارزیابی مواد اولیه با نگاه ویژه به قانون ریچ (REACh)(1)” را برنامهریزی و در روز 24 مهر ماه سال جاری در محل شرکت مهندسی اجرا کرد. در این دورهی آموزشی که جمعی از کارشناسان شرکتهای تایرسازی حضور داشتند، آقای دکتر سعید تقوایی- مدیرعامل شرکت مهندسی، مطالب جامعی دربارهی قانون “ثبت، تأیید، و محدودیتهای شیمیایی” که به REACh موسوم است، و الزامهای این قانون مطرح کرد.
در تاریخ 13 آبانماه 1396، دورهی آموزشی یک روزهی الزامهای قانون ریچ در محل کارخانهی کویرتایر واقع در شهر بیرجند برگزار شد.این دورهی آموزشی توسط آقای دکتر سعید تقوایی- مدیرعامل شرکت مهندسی و تحقیقات صنایع لاستیک، در دو نوبت صبح و بعد از ظهر پیرامون دو موضوع ارائه شد. موضوع اول دربارهی مواداولیه و قانون ریچ در نوبت صبح؛ و موضوع دوم دربارهی رفع مانعهای صادراتی، باتوجه به قانونها و استانداردهای بهروز شده در دنیا، در نوبت بعد از ظهر مطرح شد. بیش از 30 نفر از مدیران و کارشناسان شرکت کویرتایر، در این دوره شرکت کردند. در پایان آقای دکتر تقوایی به پرسشهای حاضران در جلسه پاسخ داد. در نوبت عصر، آقای دکتر تقوایی ضمن حضور در جلسهی کمیتهی قانونها و استانداردهای شرکت کویر تایر، پیشنهادهای خود را دربارهی اهمیت افزایش کارایی هر چه بیشتر این کمیته به کارشناسان این شرکت ارائه داد
پرسشهای مربوط به الزامهای ریچ (REACh)(1) برای ثبتنام مواد شیمیایی در آژانس مواد شیمیایی اروپا (ECHA)(2)1- اگر مادهای که درحالحاضر برای فرایند تولید لاستیک استفاده میشود، هنوز ثبتنشده باشد، شرکت پاییندستی چه اقدامی باید انجام دهد؟- در هر شرایطی، ثبتنام باید توسط تأمینکننده انجام شود و شرکت پاییندستی باید دادههای موردنظر خود را در قالب کاربرد جدید، به پروندهی ثبتنام ماده اضافه کند.
پیوست الف قانون ریچ (REACh)(1)فهرست مواد با اهمیت بسیار بالا (SVHC)(2)
پیوست ب قانون ریچ (REACh)(1)پیوست XVII: فهرست مواد محدود شده